Over landschap, geschiedenis en monumenten in het Westerkwartier

Het Westerkwartier is pas sinds 1 januari 2019 één gemeente, maar bestaat als regio al eeuwen. Wie echter denkt dat het hier om een homogeen gebied gaat, heeft het mis. Het Westerkwartier bestaat uit zeer uiteenlopende historisch gevormde landschapstypen.

In het zuiden vinden we de streken Langewold en Vredewold. Deze zijn lang geleden ontstaan doordat mensen nederzettingen gingen bouwen op een tweetal zandruggen (ook wel gasten genoemd), die in oost-westelijke richting door het hoogveengebied liepen. Vredewold is de zuidelijke zandrug. Deze loopt van Marum over Nuis, Niebert, Tolbert, Midwolde en Lettelbert naar Oostwold. Langewold, de noordelijk gelegen zandrug, gaat via Opende, Grootegast, Sebaldeburen tot Oldekerk en Niekerk. Dit zijn dan ook eeuwenoude dorpen die zich kenmerken door lintbebouwing op de zandrug.

Vanuit deze dorpen werd het omliggende veengebied ontgonnen, veelal in de smalle percelen die voor deze streek kenmerkend zijn. De smalle percelen, omsloten door houtwallen, bomen en struiken, geven het gebied een besloten karakter. Dit wordt ook wel het coulissenlandschap genoemd.

Heel anders oogt het noordelijk Westerkwartier. Hier zien we het open landschap van de voormalige eilanden Middag en Humsterland, die ontstonden in de vroege Middeleeuwen toen de zee hier nog vrij spel had. De manieren die de bewoners bedachten om hiermee om te gaan, zien we nu nog steeds terug. Het landschap kenmerkt zich door wierdedorpen en de vele dijken en dijkjes die de mensen beschermden tegen het water. Niehove, Feerwerd, Ezinge, Saaksum en Garnwerd zijn fraaie voorbeelden van wierdedorpen, die niet voor niets de status van beschermd dorpsgezicht hebben. Dit wierdenlandschap wordt gerekend tot de oudste cultuurlandschappen van Europa.

In al deze dorpen en streken staan monumenten die getuige zijn geweest van de ontstaansgeschiedenis van dit landschap. Vele hiervan zijn tijdens de jaarlijkse Open Monumentendag voor het publiek vrij toegankelijk. U kunt eeuwenoude kerkjes bezoeken in bijvoorbeeld Garnwerd, Lettelbert, Noordwijk, Niehove, Tolbert en Zuidhorn. Of de befaamde Groninger borgen (steenhuizen) zoals de Allersmaborg bij Ezinge en de Coendersborg in Nuis. De kloostergeschiedenis kunt u proeven in Aduard. De strijd tegen het water is zichtbaar bij Poldermolen de Eolus, gemaal de Waterwolf en de oude sluizen van Aduarderzijl en Wetsingersluis.

Kortom: het Westerkwartier is een zeer rijk gevarieerd gebied met een grote keuze aan monumenten om te bezoeken!

Zie onderstaande kaart van de Gemeente Westerkwartier voor een weergave van alle monumenten in onze gemeente.

(bron: www.westerkwartier.nl)